Ακόμα κι όσοι δεν είναι λάτρεις του κινηματογράφου ή των οποίων οι προτιμήσεις στις εξαιρετικές Κορεατικές σειρές δεν περιλαμβάνουν ιστορικές ή φαντασίας, σίγουρα ωστόσο έχουν μαγευτεί από τη μοναδική χάρη και την αέρινη κομψότητα των παραδοσιακών στολών της Κορέας (hanbok – 한복). Το πιο πιθανό είναι μάλιστα η περιέργειά τους να έχει κατά καιρούς κεντριστεί ειδικά από ένα συγκεκριμένο αξεσουάρ αυτής της μόδας που έχει τη δική του, ιδιαίτερη ιστορική σημασία: το gat ( (갓).
Το gat είναι ένας συλλογικός όρος και περιλαμβάνει διάφορα είδη καπέλων που φορούσε ο ανδρικός πληθυσμός την περίοδο της δυναστείας Joseon (τέλη 14ου – αρχές 19ου αιώνα). Όπως ισχύει και για την Κορέα του σήμερα, έτσι και στο παρελθόν η καλαισθησία ήταν θεμελιώδες χαρακτηριστικό των κατοίκων της. Τη χρονική περίοδο του Joseon λοιπόν και υπό την επίδραση των αρχών του Κομφουκιανισμού, μεταξύ άλλων οι κοινωνικές τάξεις ήταν σαφώς διαχωρισμένες κι ακολουθούσαν αυστηρή ιεραρχία, ενώ το απλό και προσεγμένο ντύσιμο ήταν κανόνας. Έτσι συνεπώς και τα καπέλα, όπως γενικότερα τα κάθε κατηγορίας καλύμματα κεφαλιού, ήταν αφενός κι ανεξαιρέτως κοινωνικής θέσης απαραίτητο συμπλήρωμα της ενδυμασίας σε καθημερινή βάση, αφετέρου η διαφορετική τεχνοτροπία του κάθε είδους καπέλου συνδεόταν άμεσα με συγκεκριμένη περίσταση, σκοπό, κοινωνική θέση ή ακόμη κι επάγγελμα.
‘Gat’ λοιπόν λεγόταν οποιοδήποτε καπέλο με γείσο, κατά κανόνα φτιαχνόταν από αλογότριχες και στη συνέχεια βαφόταν με μαύρη βαφή. Οι άνδρες της περιόδου τηρούσαν μακριά μαλλιά, τα οποία τα μάζευαν και τα στερέωναν σφιχτά σε κότσο στην κορυφή του κεφαλιού (κόμμωση sangtu -상투), ενώ στη συνέχεια τύλιγαν γύρω απ’ το μέτωπό τους κι έναν πλατύ κεφαλόδεσμο (επίσης πλεγμένο από αλογότριχες) για να μην ξεφεύγει ούτε μία τρίχα. Έτσι λοιπόν ειδικά η τάξη των ευγενών (yangban – 양반) θεωρούσε απρεπές να είναι εκτεθειμένος ο κότσος τους και γι’ αυτό τον κάλυπταν μ’ ένα μικρό, κωνοειδές καπέλο (tanggeon – 탕건), το οποίο το φορούσαν και μόνο του μες στο σπίτι ή κάτω από ένα άλλο, μεγαλύτερο (gat) στις εξόδους τους.
Τα καπέλα εκείνης της εποχής διακρίνονταν σε δύο βασικές κατηγορίες: ‘geon’ (건) λέγονταν εκείνα που απλώς κάλυπταν την ανωτέρω κόμμωση και ‘gwan’ (관) όσα υποδήλωναν και κάποιο συγκεκριμένο αξίωμα/βαθμό. Τα gwan δηλαδή ήταν ουσιαστικά εξελιγμένη κατηγορία των πρώτων, απλά η διακόσμηση τους ήταν πιο περίτεχνη και ήταν επίσης ευκολότερο ν’ αποθηκευτούν. Πολλά ήταν τα είδη των καπέλων κι ανάλογα με τις κοινωνικές τάξεις που τα φορούσαν, όπως για παράδειγμα το ψάθινο ή από μπαμπού paeraengi (패랭이) των χαμηλότερων στρωμάτων ή το satgat (삿갓), ένα απλό, κωνικό καπέλο που προστάτευε απ’ τις καιρικές συνθήκες. Επιπλέον, ενδεικτικό της σημασίας τους είναι πως σε κάθε είδος καπέλου αντιστοιχούσε και μια κατηγορία τεχνιτών ειδικευμένων στην κατασκευή του (για παράδειγμα, όσοι τεχνίτες έφτιαχναν tanggeon λέγονταν tanggeonjang).
Ας δούμε λοιπόν ενδεικτικά μερικά απ’ τα πιο αντιπροσωπευτικά καπέλα εκείνης της περιόδου!
• Heungnip (흑립)
Απ’ όλες τις υποκατηγορίες, το heungnip («μαύρο καπέλο») ξεχωρίζει αδιαμφισβήτητα. Επρόκειτο για ένα πλατύγεισο, μαύρο και στρογγυλό καπέλο, που εγγυόταν κομψές εξόδους.
Το heungnip είναι προϊόν συγκεκριμένης ιστορικής εξέλιξης και πολιτιστικών ανταλλαγών. «Πρόδρομός» του ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα τετραγωνισμένο είδος καπέλου που λεγόταν bokdu, το οποίο ύστερα το διαδέχτηκε το πιο κυλινδρικό balip των αξιωματούχων. Με κάποιες τροποποιήσεις το balip μετατράπηκε αργότερα σε heungnip και μόνο αξιωματούχοι συγκεκριμένου βαθμού (baekkwan) είχαν δικαίωμα να το φορούν. Ήταν δηλαδή «προνόμιο» ανώτερων τάξεων κι ο σκοπός του δεν ήταν πρακτικός (π.χ. προστασία απ’ τον ήλιο ή τη βροχή). Μόλις στις αρχές του 19ου αι. έγινε προσβάσιμο το heungnip κι από τα χαμηλότερα στρώματα, οπότε και λόγω της ευχρησίας του έγινε αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού ντυσίματος ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης–κι αναδείχτηκε στο πλέον χαρακτηριστικό καπέλο της ύστερης περιόδου του Joseon.
• Bangnip (방립)
Καπέλο προορισμένο για πένθιμες περιστάσεις, όπως κηδείες σημαινόντων προσώπων του κράτους, το bangnip διαφοροποιούνταν απ’ το heungnip στ’ ότι ήταν ψάθινο, κωνικού σχήματος και καλυμμένο με λευκό λινό ύφασμα. Μορφή του bangnip δίχως γείσο ήταν το banggat.
• Jeonlip (전립) και jurip (주립)
Πρόκειται για τα καπέλα κατά κύριο λόγο των στρατιωτικών αξιωματούχων. Το jeonlip («τσόχινο καπέλο») ειδικότερα το φορούσαν οι υψηλόβαθμοι, είχε ως επί το πλείστον στρογγυλή κορυφή (όπως συνήθως όλα τα καπέλα των κατώτερων τάξεων) και ήταν διακοσμημένο με φτερά παγωνιού, ενώ το υλικό του προσφερόταν για προστασία απ’ τις ακραίες καιρικές συνθήκες. Στην κορυφή του υπήρχε ένας μικρός ερωδιός από λευκό νεφρίτη (okrip), ενώ απ’ το γείσο του κρεμόταν ένα λουρί με χάντρες ήλεκτρου. Jeonlip φορούσαν και οι σαμάνοι κατά τις τελετουργίες τους, ως «πολεμιστές» ενάντια στα κακόβουλα πνεύματα. Οι κατώτεροι αξιωματικοί φορούσαν ένα υποείδος που λεγόταν beonggeoji ή byeongrip (벙거지, 병립). Χαρακτηριστικό παράδειγμα jeonlip είναι το καπέλο που φορά ο ηθοποιός Lee Joon-gi ως δικαστής στην τηλεοπτική σειρά Arang and the Magistrate.
To jurip («κόκκινο καπέλο») ήταν φτιαγμένο από αλογότριχες και η κορυφή του από μπαμπού, ενώ ήταν ολόκληρο περασμένο με κόκκινο βερνίκι. Συμπλήρωνε συγκεκριμένη ενδυμασία των αξιωματικών όταν συνόδευαν το βασιλιά ή έπαιρναν μέρος σε στρατιωτικές αποστολές.
• Baengnip (백립)
Πρόκειται για καπέλα που φοριούνταν ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης σε περίοδο εθνικού πένθους. Η κορυφή τους ήταν από μπαμπού, ενώ ήταν καλυμμένα με λευκό ύφασμα κάνναβης—το άσπρο είναι εξάλλου και χρώμα πένθους στην κορεατική και τη γενικότερη ασιατική παράδοση. Τα baengnip σκοπό είχαν να συνδράμουν στο να έχει όποιος τα φορούσε καθαρό μυαλό.
• Chorip (초립)
Καπέλο με γείσο και φτιαγμένο από άχυρο ή μπαμπού, το φορούσαν τα νεαρότερα αγόρια. Συναντιόταν και σε πιο περίτεχνες εκδοχές χάρη σε ανάλογη διακόσμηση. Μετά την εξάπλωση του heungnip, το chorip διαδόθηκε ιδιαίτερα ανάμεσα στους κατώτερους βασιλικούς αξιωματικούς byeolgam, των οποίων ολόκληρη η ζωηρόχρωμη ενδυμασία στόχο είχε να προκαλεί θαυμασμό και να μεταδίδει μια αίσθηση λαμπρής επισημότητας.
• Samo (사모)
Συνήθως μαύρο, το samo σημαίνει «φτιαγμένο από λεπτό μετάξι» και υπήρχε ήδη από την περίοδο του Goreyo. Κατά κανόνα καπέλο των κυβερνητικών αξιωματούχων, ανάλογα με το συγκεκριμένο βαθμό του ατόμου κάποιες εκδοχές του είχαν και πτερύγια στο πίσω μέρος. Ας σημειωθεί εδώ πως το samo επιτρεπόταν να φορεθεί κατά τη διάρκεια γαμήλιας τελετής κι από το γαμπρό. Όπως δε και το baengnip, υπήρχε και λευκό samo για περιστάσεις εθνικού πένθους (baeksamo).‘
Samo ή ikseongwan [익선관] λεγόταν και το ψηλό καπέλο που φορούσε ο βασιλιάς και ο διάδοχός του κατά τη διάρκεια των πολιτειακών εργασιών στην αυλή. Ο βασιλιάς κι ο διάδοχος εμφανίζονταν φυσικά και με άλλα είδη καπέλων. Tο περίτεχνο myeonryugwan [면류관] για παράδειγμα (ένα καπέλο με επίπεδη, τετράγωνη κορυφή, απ’ την οποία κρέμονταν σχοινιά με πολύτιμους λίθους) προοριζόταν για εξαιρετικές περιστάσεις, όπως η στέψη ή ο γάμος. Το κυλινδρικό wonyugwan (원유관) απ’ την άλλη το φορούσαν σε περιστάσεις όπως η πρωινή ακρόαση στην αυλή, η πρωτοχρονιά ή το Dongjitnal, κατά τις συναντήσεις τους με ξένους απεσταλμένους αλλά κι όταν συνέτασσαν επιστολές ειδικά για την Κίνα.
• Yugeon (유건), bokgeon (복건 ) και hogeon (호건)
Φτιαγμένο από αλογότριχες ή μαύρο ύφασμα κάνναβης κι έχοντας παραλληλεπίπεδο σχήμα και πτυχώσεις, το yugeon ήταν καπέλο των λόγιων και μελετητών. Εναλλακτικά, μπορεί να επέλεγαν ένα μαύρο πάλι, μαλακό σκουφί, το bokgeon (복건), το οποίο ωστόσο το φορούσαν κατεξοχήν τα μικρά αγόρια. Παρόμοιες λωρίδες προσαρτημένες δεξιά κι αριστερά του και δεμένες στο πίσω μέρος του κεφαλιού είχε και το hogeon (호건), μα διαφοροποιούνταν στο ότι επιπλέον το στόλιζαν σχέδια τίγρη και φοριόταν από αγόρια ευγενών οικογενειών έως πέντε ή έξι ετών.
• Jeongjagwan (정자관)
Στα πλαίσια και πάλι των αυστηρών κανόνων και κωδίκων συμπεριφοράς της εποχής, οι αριστοκράτες και λόγιοι έπρεπε να είναι επίσημα ντυμένοι οποιαδήποτε ώρα και μες στο ίδιο τους το σπίτι . Γι’ αυτό, παρουσιάστηκε κάποια στιγμή η ανάγκη να υιοθετηθεί ένα πιο άνετο καπέλο: το jeongjagwan. Οφείλει το όνομά του σε δυο ξακουστούς αδερφούς και λόγιους της εποχής (Jeong Hyeon), φτιαχνόταν από αλογότριχες και συνήθως είχε δύο ή τρία επίπεδα.
• Jegwan (제관), yanggwan (양관) και geumgwan (금관)
Όλα τους ήταν καπέλα λογίων κι άλλων αξιωματούχων για ειδικές περιστάσεις, ενώ ο αριθμός των γραμμών πάνω τους δήλωνε και το βαθμό εκείνου που το φορούσε. Για παράδειγμα, το jegwan το φορούσαν κατώτεροι αξιωματούχοι για επιμνημόσυνες δεήσεις στο βασιλικό προγονικό βωμό. Το geumgwan («χρυσό καπέλο), όπως προϊδεάζει και το όνομά του, περιελάμβανε κι ένα στέμμα βαμμένο χρυσό. Φοριόταν σ’ εθνικές γιορτές, τελετές προς τιμήν των προγόνων ή κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εκδηλώσεων, όπως το Chuseok.
Τα gat τα στόλιζε συνήθως και μια σειρά από επιπλέον αξεσουάρ. Για παράδειγμα, το υλικό των gwanja (κουμπιών) του κεφαλόδεσμου manggeon ήταν διαφορετικό ανάλογα με την κοινωνική τάξη εκείνου που φορούσε το καπέλο. Επίσης, κάθε gat είχε δυο λουριά, ένα μεταξένιο που δενόταν γερά κάτω απ’ το σαγόνι κι ένα (paeyeong) που κρεμόταν μέχρι το στήθος και ήταν στολισμένο με χάντρες από γυαλί, ήλεκτρο ή κοράλι. Το paeyeong είχε φαινομενικά καθαρά διακοσμητικό σκοπό• στην ουσία όμως, με το να μπλέκεται όποτε εκείνος που φορούσε το καπέλο προχωρούσε βιαστικά, τον υποχρέωνε να είναι ήρεμος κι αξιοπρεπής ακόμα κι όταν περπατούσε.
Ακολουθώντας την εξέλιξη της ιστορίας, την αλλαγή των ηθών κι εθίμων, την αστικοποίηση και την αυξανόμενη επαφή με τη δυτική μόδα, το τέλος της περιόδου του Joseon σήμανε και μια τάση απλοποίησης της ένδυσης για όλα τα κοινωνικά στρώματα. Αυτό οδήγησε και στο να προτιμώνται όλο και περισσότερο καπέλα μικρότερα ή δυτικού στυλ. Είναι γεγονός πως η μόδα των καπέλων των ανδρών εκείνης της εποχής είναι πολύ πιο ποικιλόμορφη απ’ την αντίστοιχη των γυναικών, πράγμα που εξηγείται απ’ το ότι αυτές δεν είχαν τις ίδιες δυνατότητες δραστηριοτήτων εκτός σπιτιού.
Ακόμα κι αν στην πορεία των αιώνων το gat έχασε την εξέχουσα σημασία του, το σίγουρο είναι πως μέσ’ απ’ τη φιλοσοφία που το διείπε κατανοεί κανείς πολλές πτυχές της κοινωνίας εκείνων των αιώνων. Δεν είναι δε τυχαίο πως τα κατάλοιπα της ξεχωριστής αυτής σημασίας του εξακολουθούν ν’ αναπνέουν ακόμα και σήμερα—όπως για παράδειγμα μια παλιά κορεάτικη παροιμία, που μιλά για όταν κάποιος ντροπιάζεται αναπάντεχα και μάλιστα σε μια επίσημη περίσταση: «ντροπιάστηκε (και) μ’ ένα gat στο κεφάλι».
Συντάκτρια: Κωνσταντίνα Κουτσουπιά [Korea Supporter για την Korean Embassy in Greece (주그리스 대한민국대사관)]
Ενδεικτικές πηγές:
• Gat, Traditional Headgear in Korea (National Research Institute of Cultural Heritage)
• Korean Heritage – Autumn 2012, Vol. 5 No.3 (Cultural Heritage Administration)
• Joseon as a ‘Country of Hats’
Εικόνα εξώφυλλου:
-‘Commission 011’ by © Glimja – Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 License
Η Πρεσβεία της Κορέας δεν είναι υπεύθυνη για την εγκυρότητα του περιεχομένου και οι απόψεις και συστάσεις που διατυπώνονται αντιπροσωπεύουν τα εμπλεκόμενα άτομα (συντάκτης του κάθε άρθρου) και δεν αποτελούν άποψη ή σύσταση της Πρεσβείας της Κορέας.
Μαγεμένοι από τον Κορεάτικο πολιτισμό; Εξερευνήστε το γιγαντιαίο Χάρτη Daedongyeojido ή μυηθείτε στα μυστικά των πέντε βασικών χρωμάτων (Obangsaek) της Κορέας!
Άλλα άρθρα:
Η Εγκαταλειμμένη Πριγκίπισσα Bari
CONSTANTINA MAUD 
7 thoughts on “Gat, the ‘Language of the Head’”